Energietransitie: geen stroom zonder data

Het Rathenau Instituut concludeert in het rapport 'Stroom van data' dat er nog veel werk aan de winkel is als het gaat om energiedata. Een maatschappelijk verantwoorde energietransitie gaat verder dan alleen concrete afspraken voor het delen en gebruiken van data uit sensoren & slimme apparaten. Wat houdt dit precies in voor overheden en de energiesector?

De energietransitie is in Nederland is niet zomaar een transitie. Het is een transitie met hoge eisen. Nederland wil in een nieuwe Energiewet vastleggen dat we over moeten op een schone energievoorziening die tegelijkertijd ook betaalbaar, betrouwbaar, veilig en ruimtelijk inpasbaar is. Daarbij speelt data een cruciale rol: geen stroom zonder data. Veel organisaties, gemeenschappen & burgers wekken zelf elektriciteit op. Dit zorgt voor problemen, op veel plaatsen is het elektriciteitsnet overbelast. Hierdoor staan aansluitingen op het stroomnet van nieuwe bedrijven en zon- of windprojecten op het stroomnet on hold. Om vraag en aanbod op het stroomnet in balans te houden zijn digitale innovaties nodig. Zelf leveren ze ook figuurlijk een stroom van data op.

Digitale technologie is een belangrijk middel om het energiesysteem efficiënter & flexibeler te maken. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) noemt data zelfs een 'noodzakelijke en kansrijke grondstof' voor het energiesysteem. Met data en algoritmen kunnen de productie & opslag van elektriciteit + de vraag ernaar beter op elkaar worden afgestemd. Sensoren, slimme meters en andere ‘innovatieve apparatuur’, zoals omvormers in zonnepanelen, laadpalen en technologie in elektrische auto’s zorgen voor grote hoeveelheden data over de vraag naar en productie van stroom. Maar tegenover de kansen die data bieden voor de energietransitie, staan ook zorgen omtrent de zeggenschap van burgers over hun gegevens, de cyberveiligheid van de energievoorziening en de verdeling van lusten en lasten van een datagedreven energiemarkt. In het rapport wordt gekeken naar hoe we met alle data kunnen zorgen voor een maatschappelijk verantwoorde energietransitie.

Volgens de Rathenau onderzoekers is het wetsvoorstel Energiewet niet compleet. Een meer holistische benadering van data-governance wordt voorgesteld. Wat gebeurt er precies met data & digitalisering? De afspraken waaraan nu wordt gewerkt hebben vooral betrekking op het verbeteren van data-uitwisseling. Maar daar gaat het niet alleen om. Denk bijvoorbeeld aan:

• Hoe worden innovaties op de markt gebracht? Hoe dragen deze bij aan een betaalbaar energiesysteem?
• Hoe laten we systemen met elkaar communiceren?

In het rapport worden op basis van literatuurstudie en interviews met experts 10 aanbevelingen aan de overheid en energiesector gedaan:

• Ontwikkel de governance van energiedata vanuit het perspectief van een maatschappelijk verantwoorde energietransitie
• Zorg voor flexibiliteit en voortdurende monitoring van de datagovernance
• Anticipeer op uitdagingen voor het gebruik van data uit slimme apparaten en overige energiedata
• Zorg voor (open) standaarden en protocollen voor interoperabiliteit van slimme apparaten en systemen
• Versterk de cyberweerbaarheid van overheden, bedrijven en burgers op het gebied van de stroomvoorziening
• Zorg bij publieke investeringen voor een transparante beoordeling van de levensduur van digitale technologie
• Bevorder de marktdeelname van nieuwe dienstenaanbieders, actieve afnemers en slimme energiegemeenschappen
• Waarborg een eerlijke digitale energietransitie
• Maak ‘duurzaam’ tot een leidend principe voor de inrichting van de digitale infrastructuur
• Investeer in kennisontwikkeling en scholing

Met dit rapport wil het Rathenau Instituut bestuurders, politici & burgers de middelen aan te reiken om over dit complexe maatschappelijke vraagstukken in gesprek te gaan. Wij zeggen: digitale technologie * data = energietransitie. Hoe zie jij dit?